Πήγα να γράψω άλλο ένα σχόλιο σεντόνι στο post της e-diVa "Το κράτος δεν είναι κάτι έξω από τους πολίτες" αλλά προτίμησα να ακολουθήσω τη προτροπή της και να το ανεβάσω εδώ.

Για όσους δεν παρακολούθησαν τη συζήτηση στην e-diVa να ενημερώσω ότι αφορά ορισμένα tweets που ξεκίνησαν με αυτό. Έστειλα και εγώ δυο απαντήσεις με τις οποίες διαφώνησα με τη θέση της όπως την καταλάβαινα. Αφού επανήλθε με άρθρο στο blog της και τα είπαμε έχω αρχίσει να καταλαβαίνω που διαφωνούμε.

Όσον αφορά τα ατέρμονα tweets για τους παλαιστίνιους μπορώ να καταλάβω την ενόχληση της: όχι ότι οι άνθρωποι δεν αξίζουν συμπαράσταση, αλλά έχει περισσότερο ενδιαφέρον η συμπαράσταση με πράξεις ή τουλάχιστον με λόγια μεγαλύτερης σημασίας από το μέσο tweet. Από την άλλη, όποιον θεωρείς ότι έχει χαμηλό SNR απλά σταματάς να τον διαβάζεις. Σε κάθε περίπτωση δεν είναι εκεί η διαφωνία μας, εξάλλου εγώ δεν έχω κάνει κανένα tweet ούτε για τους παλαιστίνιους ούτε για την Κούνεβα.

Η διαφωνία μας είναι θεωρητική και φαίνεται είναι σχεδόν αδιαπραγμάτευτα για την e-diVa τα όσα αποκαλεί "αξιώματα" της, δηλαδή τις βασικές πολιτικές της απόψεις. Δεν έχω ακούσει ακόμα το σχετικό podcast της, ελπίζω να βρω χρόνο σύντομα. Αλλά στο εν το μεταξύ θα ήθελα να παρατηρήσω το εξής όσον αφορά τα αξιώματα: δεν μπορούμε να έχουμε αξιωματικές παραδοχές για τον κόσμο, μόνο για τα μαθηματικά. Στον κόσμο το μόνο που κάνουμε είναι υποθέσεις, τις οποίες αν θες μπορείς να ονομάσεις "αξιώματα" σου, αλλά έχουν σημαντικές διαφορές από τα μαθηματικά αξιώματα στο εξής: ένα αξίωμα δεν πρέπει να παραβιάζεται σε ένα μαθηματικό σύστημα αλλιώς όλο το σύστημα γίνεται ασυνεπές και πρέπει πάση θυσία να αποφύγουμε κάτι τέτοιο για να είναι χρήσιμα και ωραία τα μαθηματικά. Αντίθετα μία εμπειρική υπόθεση (ή ένα αξίωμα για τον κόσμο εάν το θες) πρέπει διαρκώς να επιχειρούμε να τη διαψεύσουμε, δηλαδή να τη δούμε να παραβιάζεται, γιατί μόνο τότε το σύστημα των παραδοχών και αντιλήψεων μας βελτιώνεται, δηλαδή συμμορφώνεται με τη πραγματικότητα. Ενώ στα μαθηματικά το αξίωμα είναι ο "δικτάτορας" του συστήματος γνώσης μας, στην εμπειρική επιστήμη η υπόθεση/αξίωμα είναι τρόπον τινά ο ελεύθερος επιχειρηματίας του οποίου η αξία του στο σύστημα της γνώση μας, εξαρτάται από το το ότι είναι ευάλωτος έναντι του ανταγωνισμού άλλων αντίθετων υποθέσεων. Ε λοιπόν, η πολιτική δεν είναι ένα μαθηματικό σύστημα, αυτό λέω όλο.

Όσον αφορά τον διαχωρισμό κράτους-πολιτών (ή όπως πιστεύω στη πραγματικότητα εννοεί κράτους-λαού) λανθασμένα τον ανιχνεύει σε μένα για τον εξής πολύ απλό λόγο: για να έχει νόημα ένας τέτοιος διαχωρισμός θα πρέπει να έχουμε καταλάβει τι εννοούμε ως "κράτος" και τι ως "λαός" και δυστυχώς ειδικά η τελευταία λέξη είναι σχεδόν κενή νόηματος, δεν προσδιορίζει κάτι που να απαντάται "εκεί έξω". Αλλά και το "κράτος" δεν είναι πολύ σαφές αφού είτε μπορεί να νοηθεί ως η αφηρημένη οργάνωση που περιλαμβάνει μονοπώλιο της βίας και άλλα θεσμικά χαρακτηριστικά, έννοια που θα ταίριαζε σε βιβλίο οικονομικοκοινωνικής επιστήμης, είτε μπορεί να νοηθεί ως το σύνολο των ατόμων που το απαρτίζουν. Όμως το πρόβλημα επιμένει: το τι κάνει το αφηρημένο "κράτος" δεν μπορεί να βαραίνει αυτόματα κάθε στέλεχος του (δεν υπάρχει συλλογική ευθύνη) ενώ το τι κάνει το κάθε κρατικό στέλεχος βαραίνει αποκλειστικά τον ίδιο. Επομένως όταν η εφορία έρχεται στο σπίτι μου να με ελέγξει (και να λαδωθεί) συμβαίνουν δύο τινά: για αρχή εγώ ο πολίτης δέχομαι επίθεση από έναν άλλο πολίτη που έχει μεγαλύτερες "πλάτες" από τις δικές μου και ο διαχωρισμός είναι μεταξύ εμένα, το θύμα, και αυτόν, το θύτη. Ταυτόχρονα όμως συμβαίνει κάτι σε υψηλότερο, κοινωνικό, επίπεδο, δηλαδή ενεργούν δυνάμεις, που αφηρημένα τις ονομάζουμε "κράτος", με τρόπο που πλήτει άλλες αφηρημένες έννοιες, όπως "οικονομία", "δικαιοσύνη" και "ελευθερία". Σε αυτή τη περίπτωση διαχωρίζουμε την αφηρημένη έννοια "κράτος" από τις άλλες έννοιες όχι όμως επειδή αποτελούν ξεχωριστά αντικείμενα αλλά επειδή αυτός ο διαχωρισμός εξηγεί καλύτερα τα φαινόμενα και επειδή μας εφοπλίζει στο να τα προβλέψουμε.

Εκεί που έχει δίκιο η e-diVa είναι ότι υπάρχουν έννοιες, όπως "λαός", που δεν εξυπηρετεί να τις διαχωρίσουμε από το "κράτος". Συμφωνώ μαζί της για παράδειγμα πως όταν ένα "κράτος" πηγαίνει στον πόλεμο ο διαχωρισμός που θέλει τον "λαό" ανεύθυνο απέναντι σε όσα κάνει το κράτος του δεν είναι καθόλου παραγωγικός. Αλλά η έννοια "λαός" δεν είναι καθόλου παραγωγική έννοια ούτως ή άλλως και είναι μάλλον εκεί που έγκειται η διαφωνία μας: το να προσάψεις διάφορα κακά πράγματα στον "λαό" για μένα δεν λέει σχεδόν τίποτα. Και στη περίπτωση του Ισραήλ που η πλειονότητα συμφωνεί με τον πόλεμο δεν θα αρνηθώ να πω ότι ευθύνεται και ο λαός, αλλά θα αρνηθώ να πω το οτιδήποτε σχετικό για τον κάθε Ισραηλινό, εκτός εάν έχω αποδείξεις για το αντίθετο. Το οι ψηφίσανε μια κυβέρνηση είναι μια πράξη που κρίνεται από τη σκοπιά του καθένα για τη χρησιμότητα της αλλά σε καμμία περίπτωση δεν αποτελεί και ηθική αυτουργία για όποια μαλακία κάνει αυτή η κυβέρνηση.

Ούτε λοιπόν και στη περίπτωση της Κούνεβα δεν έχω εγώ ή κανείς άλλος που γνωρίζω ευθύνη επειδή τάχα ψηφίσαμε τη κυβέρνηση. Εγώ ψήφισα όπως είπα τον εαυτό μου. Εάν θέλει η e-diVa μπορεί να λέει ότι ο "λαός" έχει ευθύνη αλλά, αν δεν διαφωνώ είναι επειδή θεωρώ κενή περιεχομένου αυτή τη δήλωση.